در هوای پیرامون ما ممکن است موادی یافت شود که به سلامت گیاهان و جانوران و از جمله ما انسان‌ها آسیب بزند. این مواد زیانبار که آلاینده‌ی هوا نام دارند، هم از فرآیندهای طبیعی و هم از فعالیت‌های انسان تولید می‌شود.
آن چه را که آلاینده می‌نامیم ممکن است به طور معمول در طبیعت یافت نشود، یا اگر در طبیعت وجود دارد، غلظت آن بیشتر از حد معمول باشد یا در جایی غیر از جای معمول خود یافت شود.
مفهوم آلودگی هوا بسیار گسترده است و به عوامل شیمیایی، فیزیکی یا زیست‌شناختی تغییر دهنده‌ی ویژگی‌های طبیعی جو گفته می‌شود، جو زمین یک سامانه‌ی طبیعی پیچیده و فعال است که موجبات تشکیل حیات را در زمین فراهم آورده است و با تغییر در جو، حیات در زمین نیز با خطر می‌افتد .
برای مثال از سال‌ها پیش بشر متوجه کاهش ازن استراتوسفری شده است که یکی از پی‌آمدهای آلودگی هواست که اثرهای زیانباری هم بر زیست‌بوم زمین دارد و هم تهدیدی برای سلامت جامعه‌ی بشری به شمار می‌آید.
عوامل آلودگی هوا
آلودگی هوا به دلایل بسیار به وجود می‌آید، یکی از مهمترین آنها سوزاندن سوخت‌های گوناگون است. برای مثال، مصرف سوخت در نیروگاه‌ها برای تولید انرژی الکتریکی و همچنین مصرف سوخت در خودروها اصلی‌ترین عوامل آلودگی هوا است. اما طبیعت نیز در بعضی موارد باعث آلودگی هوا می شود.
از جمله گرد و غبار ناشی از توفان‌های صحرایی، گاز متان که در نتیجه گوارش غذا از دام‌ها آزاد می‌شود، آزاد شدن گاز رادون از زمین، آزاد شدن ترکیب‌های آلی فرار از درختان به ویژه درخت کاج، دود و منوکسیدکربن که از آتش سوزی طبیعی جنگل‌ها به وجود می‌آید و دود و خاکسترهایی که در نتیجه‌ی فعالیت‌های آتشفشانی در هوا پراکنده می‌شود.
آلاینده‌های هوا را در دو دسته نوع اول و نوع دوم تقسیم می کنند. آلاینده نوع اول آلاینده‌ای است که از یکی از منابع آلاینده انسانی یا طبیعی آزاد می‌شود و به هوا می‌رود. منوکسید کربن و دی اکسید کربن از جمله‌ی این دسته آلاینده‌ها است که در نتیجه سوختن به وجود می آید، اما آلاینده‌ی نوع دوم آلاینده‌ای است که از واکنش شیمیایی آلاینده‌ی نوع اول با دیگر اجزای هوا به وجود می‌آید. تشکیل ازن در مه‌دود نورشیمیایی از مهمترین انواع آلاینده‌های نوع دوم است.
1. دی اکسید گوگرد
دی اکسید گوگرد هم از فرآیندهای طبیعی وارد هوا می‌شود و هم از فعالیت‌های انسان. از جمله موارد طبیعی که دی اکسید گوگرد آزاد می‌کند می‌توان به تجزیه و سوختن مواد آلی، آزاد شدن از سطح دریا و فوران‌های آتشفشانی اشاره کرد. انسان نیز با سوزاندن سوخت‌های فسیلی مقدار زیادی از این آلاینده را وارد هوا می‌کند. دی اکسید گوگرد در آب حل می‌شود و اسید سولفوریک به وجود می‌آورد که ماده‌ای خورنده است و بافت‌های گیاهان و جانوران را در خود حل می‌کند. دی اکسید گوگرد می‌تواند بیماری‌های تنفسی بسیاری را به وجود آورد.
2. ذرات معلق
بسیاری از ما فکر می‌کنیم که همه آلاینده‌ها گازی هستند، اما ذرات ریز جامد یا مایع معلق در هوا نیز می‌توانند باعث آلودگی شوند. ذرات غبار، هاگ گیاهان، باکتری‌ها و نمک از این دسته‌اند. از جمله فعالیت‌های انسان که به انتشار ذرات معلق منجر می‌شود می‌توان به معدن‌کاوی، سوزاندن سوخت‌های فسیلی، حمل و نقل، کشاورزی و استفاده از سوخت‌های جامد برای پخت و پز و تولید گرما اشاره کرد. ذرات معلق را می‌توان بر پایه‌ی اندازه آن تقسیم‌بندی کرد.
ذرات بزرگ‌تر به طور معمول خیلی زود ته‌نشین و از هوا جدا می‌شوند، اما ذرات کوچک‌تر ممکن است روزها و ماه‌های متوالی در هوا باقی بمانند. مهمترین راه برای حذف این ذرات معلق بارش باران است. ذرات بزرگ‌تر هنگام تنفس در بینی به دام می‌افتند، اما ممکن است ذرات کوچک‌تر به ریه‌ها برسند و بیماری‌های تنفسی را به وجود آورند.
3. اکسیدهای نیتروژن
از جمله مهمترین اکسیدهای نیتروژن که در هوا وجود دارد می‌توان به اکسید نیتریک(NO) ، دی اکسید نیتروژن(NO2) و اکسید نیترو (N2O) اشاره کرد که در این میان مقدار اکسید نیترو از دو آلاینده دیگر کمتر است، اما گاز گلخانه‌ای مهمی است که در پدیده‌ی گرمایش جهانی نقش بسیاری دارد.
از جمله مهمترین منابع تولیدی این آلاینده، احتراق سوخت در خودروها است. این اکسیدهای نیتروژن ممکن است روزهای متوالی در هوا باقی بمانند و طی این مدت با انجام واکنش‌های شیمیایی اسید نیتریک، نیترات‌ها یا نیتریت‌ها را به وجود آورند. اکسیدهای نیتروژن یکی از عوامل به وجود آورنده‌ی مه‌دود نورشیمیایی است.
4. منوکسید کربن
گازی بی‌رنگ و بی‌بو است که از سوختن ناقص به وجود می‌آید. از عوامل طبیعی تولید این آلاینده می‌توان به اکسید شدن متان حاصل از تجزیه‌ی ترکیب‌های آلی گوناگون اشاره کرد. هر چند که ممکن است همه نوع سوختن به تولید منوکسید کربن منجر شود، اما خودرو مهمترین منبع این آلاینده در شهرهای بزرگ است.
این آلاینده بین یک تا دو ماه در هوا می‌ماند. اکسیدشدن و تبدیل آن به دی اکسید کربن، جذب شدن به برخی از گیاهان و جانداران ریز و شسته شدن با باران، راه‌های حذف آن از هوای اطراف است. هنگامی که این گاز را تنفس کنیم، به جای اکسیژن به هموگلوبین خون متصل می‌شود و ظرفیت حمل اکسیژن خون را کاهش می‌دهد. غلظت زیاد این گاز بسیار خطرناک است و حتی ممکن است به مرگ منجر شود.
5. ازن
به گزارش شهر علم : گازی است بی‌رنگ که آلاینده‌ی نوع دوم به شمار می‌رود و از واکنش‌های شیمیایی بین گازهای آلی فعال و اکسیدهای نیتروژن در روزهای آفتابی به وجود می‌آید. ازن اکسیدکننده قوی است که باعث سوزش چشم‌ها و ناراحتی‌های تنفسی و همچنین نابودی گیاهان می‌شود.
البته باید توجه داشت ازن موجود در لایه تروپوسفر (لایه‌های نزدیک به سطح زمین) آلاینده به شمار می‌رود ، ولی ازن لایه استراتوسفر (لایه‌های بالاتر جو) نه تنها آلاینده نیست، بلکه به طور طبیعی در جو تولید می‌شود و می‌تواند جلوی پرتوهای بسیار زیانبار فرابنفش خورشید را بگیرد. این همان لایه ازنی است که کارشناسان بسیار نگران سوراخ شدن آن هستند. به علت همین ویژگی دوگانه ازن است که به آن «مولکول دوچهره» می‌گویند. متخصصان شیمی جو به ازن تروپوسفری «مولکولی خوب در جایی بد» لقب داده‌اند.
6.سرب
اگر وارد بدن شود، کارکرد مغز را به ویژه در کودکان مختل می‌کند. از سال 1985 که بنزین بدون سرب به بازار آمد، از میزان سرب در هوای شهرها کاسته شده است. در ایران نیز چندسالی است که دیگر بنزین با سرب عرضه نمی‌شود.
منبع : سایت جزیره دانش
